Του Δημήτρη Καλογερόγιαννη
Η πρώτη επίσημη εμφάνιση του Οδυσσέα Ελύτη στον λογοτεχνικό χώρο πραγματοποιήθηκε το 1939 με την έκδοση της πρώτης ποιητικής συλλογής του με τίτλο «Προσανατολισμοί».
Το 1943 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή του «Ήλιος ο Πρώτος» κι έπειτα ακολούθησαν το 1959 το εμβληματικό «Άξιον Εστί» , οι «Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό» το 1960 και το 1971 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις Βρυξέλλες το «Μονόγραμμα».
Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησαν το «Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά» και ο «Ήλιος ο Ηλιάτορας», ακολούθησαν η «Σαπφώ» και ο «Μικρός Ναυτίλος» (1984), τα «Ελεγεία της Οξώπετρας» (1991). Τα «Δυτικά της λύπης» και «Ο κήπος με τις αυταπάτες» (1995), ήταν οι τελευταίες του συλλογές.
Πώς ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης έγινε «Ελύτης»
Ο σπουδαίος ποιητής είχε αποκαλύψει το πώς εμπνεύστηκε το ψευδώνυμό του στο μοναδικό ντοκουμέντο για τη ζωή και το έργο του από το Αρχείο της ΕΡΤ, παραγωγής του Γιώργου Σγουράκη, που γυρίστηκε προκειμένου να προβληθεί την ημέρα της απονομής του βραβείου Νόμπελ (Δεκέμβριος 1979) και παράλληλα θα προβαλλόταν και στη σουηδική τηλεόραση.
Ο Οδυσσέας Ελύτης αναφέρεται στο έτος 1935, όταν οι εκδότες του περιοδικού Νέα Γράμματα, Γιώργος Σεφέρης και Γιώργος Κατσίμπαλης, επέμεναν να δημοσιεύσουν τα πρώτα ποιήματα που τους είχε αποστείλει.
Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, κλήθηκε να αποφασίσει γρήγορα το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο, με το οποίο θα υπέγραφε.
«Ήθελα να υπάρχει κάποιο ψευδώνυμο. Κι επειδή πάντοτε οι λέξεις που άρχιζαν από «ελ» μου ασκούσαν μια μαγεία, είτε διότι ήταν η Ελλάδα, είτε ήταν η ελπίδα, είτε μια Ελένη, που ίσως ήμουν τότε ερωτευμένος, η ελευθερία, όλες αυτές οι λέξεις που αρχίζουν από «ελ», σκέφτηκα το αρχίσω έτσι» ανέφερε αρχικά.
«Κατόπιν ήταν το γράμμα «υ» που για μένα είναι το πιο ελληνικό γράμμα. Άλλωστε νομίζω και οι Γάλλοι για να το λένε «i grec» θα πει ότι είναι ελληνικό. Έβαλα μετά το «ελ» το «υ», δεν χρειαζόταν λοιπόν παρά να βάλω μια κατάληξη που να είναι και λίγο πιο αρχαιοπρεπής, αν θέλετε, «ύτης». Ενώ έψαχνα στην αρχή να βάλω κάτι μεταξύ του «ελ» και του «της» έβαλα το «υ» και βγήκε το Ελύτης» εξήγησε.
Ανθυπολοχαγός στο Αλβανικό μέτωπο
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Ελύτης κατατάσσεται ως ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου του Α’ Σώματος Στρατού. Στις 26 Φεβρουαρίου 1941 μεταφέρεται με βαρύ κοιλιακό τύφο στο νοσοκομείο Ιωαννίνων κι έπειτα από περιπετειώδη πορεία καταλήγει στην Αθήνα, όπως ο ίδιος ομολογεί τελικά διασώθηκε από θαύμα.
Σε συνέντευξη του ποιητή το 1965 στο φοιτητικό περιοδικό «Πανσπουδαστική» που φέρει τον τίτλο «Έζησα το θαύμα της Αλβανίας» το 1965, είχε περιγράψει την εμπειρία του:
«Τι να έκανα εγώ, ένα χαλασμένο παιδί της Αθήνας. Με κόπο ανυπολόγιστο, κατάφερα να είμαι απλώς συνεπής προς την αποστολή μου. Αλλά είδα στο πρόσωπο των στρατιωτών μου τη λάμψη που είναι ικανός ο Ελληνισμός ν” αναδύσει όταν πιστεύει στο δίκιο του. Και γνώρισα από πολύ κοντά την αψηφισιά του θανάτου, την ακατάβλητη θέληση της ζωής που έγινε τελικά και δική μου.
Στο μέτωπο, αρρώστησα από βαρύτατο τύφο. Τα νερά που πίναμε, όπου βρίσκαμε, ανάμεσα στα πτώματα των μουλαριών, ήτανε μολυσμένα. Χωρίς να γνωρίζω τι έχω, χρειάστηκε να κάνω τρία μερόνυχτα με τα πόδια κα με ζώο σε βατόδρομο και να διακομισθώ στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων.
Έμεινα εκεί σαράντα μέρες με σαράντα πυρετό, ακίνητος, με πάγο στην κοιλιά. Με είχανε αποφασίσει αλλά εγώ δεν είχα αποφασίσει τον εαυτό μου. Θυμάμαι, ότι αρνήθηκα να με μεταφέρουν στο μικρό θάλαμο των ετοιμοθανάτων, όπως κάποιο άλλο βράδυ αρνήθηκα πεισματικά να κοινωνήσω και να εξομολογηθώ στον παπά που μου φέρανε, όταν η κρίση της αρρώστιας έφτασε στο κατακόρυφο. Μόλις αρχίζανε οι βομβαρδισμοί, ανοίγανε το διπλανό μου παράθυρο -μη σπάσουν τα τζάμια και τιναχτούν επάνω μου- και φεύγανε όλοι στα καταφύγια. Έτσι πέρασα όλες τις τρομερές πρώτες μέρες της γερμανικής επιθέσεως. Κατάμονος, σ” έναν έρημο θάλαμο, και γεμάτος πληγές από την απόλυτη ακινησία.
Και την ημέρα που κρίθηκε ότι είχα γλυτώσει και άρχισε να υποχωρεί ο πυρετός, ήρθε η διαταγή να εκκενωθεί το Νοσοκομείο. Με βάλανε όπως-όπως σ’ ένα φορείο, που το χώσανε σ’ ένα φορτηγό αυτοκίνητο.
Η φάλαγγα από τα Γιάννενα ως το Αγρίνιο πυροβολήθηκε οχτώ φορές από τα «στούκας». Οι φαντάροι τρέχανε στα χωράφια, όμως εγώ ήταν αδύνατον να σταθώ όρθιος έστω και για μια στιγμή. Τελικά στο Αγρίνιο, με παρατήσανε σ’ ένα πεζούλι και φύγανε.
Μια καλή κοπέλλα, εθελοτής νοσοκόμος με άλλη αποστολή, με βοήθησε κα μ” έσυρε ως το υπόγειο μιας καπναποθήκης, όπου σωριάστηκα κι έμεινα τρεις μέρες (…) Οι γιατροί στην Αθήνα τρίβανε τα μάτια τους.
Σύμφωνα με την Επιστήμη, θα έπρεπε με την πρώτη παραμικρή μετακίνηση να πάθω εντερορραγία και να τελειώσω
Αν «έζησα το θαύμα» σώθηκα και από ένα θαύμα».
Τον Νοέμβριο του 1943 εκδόθηκε η συλλογή «Ο Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μια αχτίδα», σε 6.000 αριθμημένα αντίτυπα, ένας ύμνος του Ελύτη στη χαρά της ζωής και στην ομορφιά της φύσης. Ο πόλεμος του ’40 του έδωσε την έμπνευση και για άλλα έργα, την Καλωσύνη στις Λυκοποριές, την Αλβανιάδα και την ανολοκλήρωτη Βαρβαρία.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Ελύτης κατατάσσεται ως ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου του Α’ Σώματος Στρατού. Στις 26 Φεβρουαρίου 1941 μεταφέρεται με βαρύ κοιλιακό τύφο στο νοσοκομείο Ιωαννίνων κι έπειτα από περιπετειώδη πορεία καταλήγει στην Αθήνα, όπως ο ίδιος ομολογεί τελικά διασώθηκε από θαύμα.
Σε συνέντευξη του ποιητή το 1965 στο φοιτητικό περιοδικό «Πανσπουδαστική» που φέρει τον τίτλο «Έζησα το θαύμα της Αλβανίας» το 1965, είχε περιγράψει την εμπειρία του:
«Τι να έκανα εγώ, ένα χαλασμένο παιδί της Αθήνας. Με κόπο ανυπολόγιστο, κατάφερα να είμαι απλώς συνεπής προς την αποστολή μου. Αλλά είδα στο πρόσωπο των στρατιωτών μου τη λάμψη που είναι ικανός ο Ελληνισμός ν” αναδύσει όταν πιστεύει στο δίκιο του. Και γνώρισα από πολύ κοντά την αψηφισιά του θανάτου, την ακατάβλητη θέληση της ζωής που έγινε τελικά και δική μου.
Στο μέτωπο, αρρώστησα από βαρύτατο τύφο. Τα νερά που πίναμε, όπου βρίσκαμε, ανάμεσα στα πτώματα των μουλαριών, ήτανε μολυσμένα. Χωρίς να γνωρίζω τι έχω, χρειάστηκε να κάνω τρία μερόνυχτα με τα πόδια κα με ζώο σε βατόδρομο και να διακομισθώ στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων.
Έμεινα εκεί σαράντα μέρες με σαράντα πυρετό, ακίνητος, με πάγο στην κοιλιά. Με είχανε αποφασίσει αλλά εγώ δεν είχα αποφασίσει τον εαυτό μου. Θυμάμαι, ότι αρνήθηκα να με μεταφέρουν στο μικρό θάλαμο των ετοιμοθανάτων, όπως κάποιο άλλο βράδυ αρνήθηκα πεισματικά να κοινωνήσω και να εξομολογηθώ στον παπά που μου φέρανε, όταν η κρίση της αρρώστιας έφτασε στο κατακόρυφο. Μόλις αρχίζανε οι βομβαρδισμοί, ανοίγανε το διπλανό μου παράθυρο -μη σπάσουν τα τζάμια και τιναχτούν επάνω μου- και φεύγανε όλοι στα καταφύγια. Έτσι πέρασα όλες τις τρομερές πρώτες μέρες της γερμανικής επιθέσεως. Κατάμονος, σ” έναν έρημο θάλαμο, και γεμάτος πληγές από την απόλυτη ακινησία.
Και την ημέρα που κρίθηκε ότι είχα γλυτώσει και άρχισε να υποχωρεί ο πυρετός, ήρθε η διαταγή να εκκενωθεί το Νοσοκομείο. Με βάλανε όπως-όπως σ’ ένα φορείο, που το χώσανε σ’ ένα φορτηγό αυτοκίνητο.
Η φάλαγγα από τα Γιάννενα ως το Αγρίνιο πυροβολήθηκε οχτώ φορές από τα «στούκας». Οι φαντάροι τρέχανε στα χωράφια, όμως εγώ ήταν αδύνατον να σταθώ όρθιος έστω και για μια στιγμή. Τελικά στο Αγρίνιο, με παρατήσανε σ’ ένα πεζούλι και φύγανε.
Μια καλή κοπέλλα, εθελοτής νοσοκόμος με άλλη αποστολή, με βοήθησε κα μ” έσυρε ως το υπόγειο μιας καπναποθήκης, όπου σωριάστηκα κι έμεινα τρεις μέρες (…) Οι γιατροί στην Αθήνα τρίβανε τα μάτια τους.
Σύμφωνα με την Επιστήμη, θα έπρεπε με την πρώτη παραμικρή μετακίνηση να πάθω εντερορραγία και να τελειώσω
Αν «έζησα το θαύμα» σώθηκα και από ένα θαύμα».
Τον Νοέμβριο του 1943 εκδόθηκε η συλλογή «Ο Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μια αχτίδα», σε 6.000 αριθμημένα αντίτυπα, ένας ύμνος του Ελύτη στη χαρά της ζωής και στην ομορφιά της φύσης. Ο πόλεμος του ’40 του έδωσε την έμπνευση και για άλλα έργα, την Καλωσύνη στις Λυκοποριές, την Αλβανιάδα και την ανολοκλήρωτη Βαρβαρία.
«Για την ποίησή του, που ζωντανεύει τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία»
Στις 18 Οκτωβρίου 1979 η Σουηδική Ακαδημία ανήγγειλε την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Οδυσσέα Ελύτη «για την ποίησή του, που με φόντο την ελληνική παράδοση, με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική οξύνοια ζωντανεύει τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία»
Στις 18 Οκτωβρίου 1979 η Σουηδική Ακαδημία ανήγγειλε την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Οδυσσέα Ελύτη «για την ποίησή του, που με φόντο την ελληνική παράδοση, με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική οξύνοια ζωντανεύει τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργία»