Τραγούδια σαρκαστικά βροντοφωνάζουν μικροί και μεγάλοι. Χάλκινα μουσικά όργανα ακούγονται παντού και σε κάθε μαχαλά ομάδες μικρές και μεγάλες στήνουν ένα γλέντι. Αυτά συμβαίνουν από την Τσικνοπέμπτη μέχρι και την μεγάλη Αποκριά, την Κυριακή της Τυρινής. Νύχτα και μέρα η πόλη γιορτάζει δίχως φραγμούς. Τα έθιμα διατηρούνται και διαιωνίζονται με το ίδιο μεράκι και πάθος. Συμμετέχουν όλες οι ηλικίες των ανθρώπων και όλες τις ώρες της ημέρας. Η Φωτιά είναι το κυρίαρχο στοιχείο του Κοζανίτικου καρναβαλιού, η δύναμη της φλόγας είναι η εστία που μαζεύει, σαν άλλοτε, την οικογένεια γύρω της.
Στην Κοζάνη αυτές τις εστίες φωτιάς τις λένε Φανούς και μαζεύονται όλοι γύρω τους με χορούς, τραγούδια και πιοτό μέχρι τα ξημερώματα σε ξέφρενους ρυθμούς. Κάθε γειτονιά έχει τον δικό της φανό με ονοματεπώνυμο όπως Φανός ΚεράΜαριώ, φανός της Σκ΄ρκας,φανός Μπουγανάθκα, δεκαπέντε στο σύνολό τους. Το άναμμα των Φανών είναι μια ιεροτελεστία και ξεκινάει στις 8:οο μ.μ από τους ανθρώπους της γειτονιάς οι οποίοι αναλαμβάνουν να κεράσουν τον κόσμο, να κάνουν διασκεδαστικούς διαλόγους μεταξύ τους και να πούνε αποκριάτικα τραγούδια ή τα λεγόμενα «ξινέτροπα» ή « σκωπτικά» όπου παρασέρνουν και όλον τον κόσμο μαζί.
Κυρίαρχος είναι ο ρόλος του κορυφαίου τραγουδιστή, ο οποίος τραγουδάει τραγούδια που λέγονται μόνο στο εορταστικό δωδεκαήμερο και την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς. Όλοι οι παρευρισκόμενοι φτιάχνουν μια μεγάλη αγκαλιά αγάπης τριγύρω από το φανό και με ρυθμό επαναλαμβάνουν τα λόγια του υπό το χτύπημα των χεριών. Τα λόγια είναι περιπαιχτικά, αστεία και αισχρά και μπορεί να απευθύνονται σε συγκεκριμένο άτομο αναγνωρίσιμο ή όχι που συμμετέχει στον κύκλο του χορού.
Η Κοζανίτικη Αποκριά, έθιμο παλιό, είναι η διαδικασία προετοιμασίας για την μεγάλη σαρακοστή ,αλλά σίγουρα έχει φανερή παγανιστική προέλευση. Είναι η γιορτή του κύκλου των εποχών, η αλλαγή από τον Χειμώνα στην Άνοιξη, η αναγέννηση. Συνδέεται με τα Ρωμαϊκά Λουπερκάλια και Σατουρνάλια, έναν συνδυασμό της λατρείας των Θεών και της ανάγκης για ψυχαγωγία μέχρι ακολασίας, Από το 1650 και μετά συναντάμε τα λεγόμενα Ρογκατζάρια στην Κοζάνη. Πρόκειται για μεταμφιεσμένους, που περιφέρονταν στην πόλη από την Πρωτοχρονιά μέχρι τ’ Αγιαννιού.
Στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίστηκαν τα «Καρναβάλια». Τη Μεγάλη αποκριά το μεσημέρι όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην πλατεία Παύλου Μελά, όπου πραγματοποιείται η Μεγάλη καρναβαλιστική παρέλαση. Ένας μεγάλος αριθμός αρμάτων με συμμετοχή των ντόπιων, αλλά και των φιλοξενούμενων που χορεύουν ασταμάτητα, δίνουν μηνύματα της καθημερινότητας μέσα σε γιορτινή ατμόσφαιρα και κάνουν πολιτική και κοινωνική σάτιρα.
.jpg)
Το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς στην Κοζάνη (και στα περίχωρα) ανάβουν παράλληλα όλοι οι φανοί της πόλης και καίνε στην πλατεία τον καρνάβαλο. Μετά έρχεται η κάθαρσις και όλοι είναι έτοιμοι για την καθαρή Δευτέρα.
Μασκαράς ντύσου και στα γλέντια ρίξου.
Κείμενο: Βάια Λαμπροπούλου
Φωτογραφίες : Σούλα Παλέντζα