Το γοητευτικό ταξίδι των λέξεων μέσα στο χρόνο. Του Ν. Βαρμάζη

Πιστεύω πως όσοι διδάσκουν την ελληνική γλώσσα – κυρίως οι φιλόλογοι –μπορούν να κάνουν γοητευτικό το γλωσσικό μάθημα, ώστε η διδασκαλία τους να γίνεται συχνά γλωσσικό παιχνίδι ευπρόσδεκτο στους μαθητές. Αυτό βέβαια απαιτεί από την πλευρά των δασκάλων βαθιά γνώση της γλώσσας, αρχαίας και νέας, και μεράκι. Με τέτοιους τρόπους οι μαθητές σιγά σιγά συνειδητοποιούν ότι η γλώσσα ως όργανο επικοινωνίας και έκφρασης των ποικίλων αναγκών του ανθρώπου, μολονότι διέπεται και υπακούει σε νόμους ή νόρμες, υφίσταται όσες μεταβολές απαιτούν οι εκάστοτε νέες συνθήκες.
Γίνομαι σαφέστερος με ένα παράδειγμα της πορείας μέσα στο χρόνο των λέξεων, η μεταβολή της σημασίας των οποίων συχνά μας αιφνιδιάζει:
Είναι γνωστή και στους μαθητές των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού η λόγια λέξη δέος φόβος, σεβασμός και θαυμασμός. Δεν αισθάνεσαι δέος αλλά φόβο για ένα λιοντάρι.) Στην Αισθητική το δέος συνιστά μια από τις κατηγορίες.
Όποιος δεν αισθάνεται δέος είναι αδεής ( προσοχή: όχι αδαής). Ο αδεής αισθάνεται άδεια (τρισύλ.), δηλαδή αφοβία. Πήρε τρίωρη άδεια = για τρεις ώρες δε φοβάται να απουσιάσει από την υπηρεσία του.
Η λόγια λέξη άδεια περνώντας από το λαϊκό κανάλι της γλώσσα με συνίζηση γίνεται δισύλλαβη. Έτσι προκύπτει το επίθετο άδειος, άδεια, άδειο, που δεν σημαίνει πια κενός φόβου αλλά κενός περιεχομένου: άδειος κουβάς, άδεια αίθουσα, άδειο τσουβάλι κλπ.
Τις μεταβολές αυτές επιφέρει ο χρόνος και τις επιβάλλει η χρήση. Η χρήση, ως γνωστόν, δημιουργεί τον κανόνα: usus legem facit, έλεγαν σωστά οι Λατίνοι.
Επισήμανσεις: 1.Το αδαής είναι από το α (στερητ) και το δας, αιτιατ.την δάδα και σημαίνει φως. Υποκορ. του δας είναι το δαδί, ξυλάκι πεύκου με ρητίνη, που αντικαθιστούσε το φωτιστικό κερί σε απόμακρες ορεινές καλύβες.
2.Το ενδεής και ένδεια (=φτώχεια) δεν έχει σχέση με το δέος αλλά με το δέομαι τινός έχω ανάγκη, μου λείπει κάτι)

Ανάρτηση του καθηγητή και συγγραφέα 

Ν. Βαρμάζη