Το «χάδι» στην ποίηση — ελληνική και ξένη — λειτουργεί συχνά ως σύμβολο τρυφερότητας, παρηγοριάς, αλλά και μνήμης ή απώλειας.
Είναι μια λέξη που κουβαλάει σωματικότητα και συναίσθημα, και οι ποιητές την αξιοποιούν για να αποδώσουν βαθύτερες ψυχικές καταστάσεις.
Το «χάδι» εμφανίζεται σε πολλαπλά επίπεδα: από το κυριολεκτικό τρυφερό άγγιγμα στην καθημερινή ζωή, μέχρι πιο συμβολικές ή ποιητικές χρήσεις – χρόνο, θάνατο, αίσθηση, φύση. Το χάδι, στην ποίηση, δεν είναι ποτέ μόνο ένα άγγιγμα. Είναι μια πράξη βαθιάς σημασίας, σύμβολο σχέσης, μνήμης, εσωτερικού κενού ή πληρότητας. Είτε προσφέρεται είτε απουσιάζει, ορίζει τον ψυχικό χώρο της ποίησης – εκεί όπου η αφή γίνεται λέξη, και η λέξη γίνεται παρηγοριά.
Η λέξη "χάδι" της νεοελληνικής γλώσσας ετυμολογείται από το μεσαιωνικό "ηχάδιον", που σήμαινε αρχικά "μελωδία, τραγούδι"... Από το ρυθμικό νανούρισμα των μανάδων και το κανάκεμα των παιδιών με ηχάδια, σιγά σιγά η λέξη έφτασε να σημαίνει... το απαλό μητρικό άγγιγμα, τη θωπεία, και τελικά ό,τι λέμε σήμερα χάδι».(Υπάρχει καί το "χαίδω;)
Θα επιλέξω να ξεκινήσω μ΄ένα ποίημα με έντονη συναισθηματικότητα και σχεδόν υπερβατικό βάθος ενός σπουδαίου συγγραφέα καί ποιητή που δεν γνώρισε την αναγνώριση που του αξίζει για το σπουδαίο λογοτεχνικό του έργο ,του Γιάννη Σκαρίμπα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ -Τo χάδι -από την ομότιτλη συλλογή
Τι απόκοσμο όνειρο – να ήταν όνειρο; – ετούτο ψες στερνό τάχα μου έδινες στην ωμοπλάτη χάδι,
τρεμουλιαστά πίστεψα πως θ’ αγριοξύπναγα, μαθές, στα Τάρταρα του Άδη.
Ούτε σε πηγάδι να έπεφτα πια, τόσο μεγάλη αγκούσα, μωρέ τι χάδι ήταν αυτό! φιτίλι… αγχοσφενδόνη, μα ήσυχα κοιμόσουν πλάι μου εσύ κι εγώ κλωτσούσα το έρμο το σεντόνι.
Λιγάκι φταίω και του λόγου μου – μη λέμε παραμύθια, που τ’ όνομα το βαφτιστικό σου δεν το συμπαθούσα, γινάτι κράτησες κι η τιμωρία ταιριαστή, γιατί αλήθεια ‘Ουλαλούμ’ σ’ αποκαλούσα.
« – Κόψε την ποίηση – κακό σαράκι – η σχέση κινδυνεύει,
γαμώ την Χαλκίδα, τον Σκαρίμπα σου!» αναθεμάτιζες.
« – Βρε ποια Χαλκίδα; Κι η βαλίτσα εδώ πέρα τι γυρεύει;»
« – Αντίο ποιητή!» και το τερμάτισες.
Καλή κι η ποίηση, καλά και τα όνειρα – ένα όνειρο σάμπως μέσα σ’ όνειρο, αναρωτιέμαι, δεν είναι κι η ζωή μου;
Όλα ένα όνειρο λοιπόν κι οι μέρες σκοτεινές, λείπει το θάμπος γιατί δεν ζεις μαζί μου.
Πλέον με ποιήματα το ξημέρωμα μ’ ανταμείβει, η κάθε λέξη στήνεται άψογα κι ανέγγιχτα στο ήσυχο σκοτάδι, βλέπεις, κάπου-κάπως-κάποτε ο ποιητής θέ’ να διαλέξει τον στίχο ή το χάδι.
***
Ας δούμε όμως πως αξιοποιούν το χάδι άλλοι ποιητές που επέλεξα
O καθένας από τη δική του σκοπιά μας δίνει μια διαφορετική οπτική.
Ο ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ – Στο ποίημα "Τριφτάδι" (από τη συλλογή "Οι Ώρες της Ησυχίας"), αναφέρεται στην τρυφερότητα της μητέρας:
"Και μ’ ένα τριφτάδι, με μια γλυκιά χάρι,
σαν ευλογία μου ’δινε το βυζί."
Στην «Ωδή του Χαδιού»(Από τη συλλογή «Τραγούδια της Πατρίδος μου», 1886) γράφει για το χάδι :
«Κι αν σου δώσω ένα χάδι, / θαρρείς πως σ’ αγγίζει / άγγελος...»
Ο ΣΕΦΕΡΗΣ ("Μυθιστόρημα", "Τρία Κρυφά Ποιήματα")χρησιμοποιεί εικόνες τρυφερότητας και χάδια ως σύμβολα αγάπης ή απώλειας:
"Κάποιος με χάδια γεμάτος άνεμος
θα σκύψει να σου πει: είναι καιρός."
Στη «Στροφή», διαβάζουμε επίσης
«Τα χέρια σου απ’ τα χάδια / έγιναν λευκό πέλαγο...»
ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ- Στο ποίημα του "Άσε τον καιρό "*(Όλα τα τραγούδια, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 1999)κάνει μιά μεταφορική χρήση του «χαδιού» για να περιγράψει τον χρόνο που επουλώνει.
"Άσε τον καιρό
να γίνει χάδι δροσερό
πάνω στην πληγή σου.
Άσε να φανεί
στην άδεια θάλασσα πανί
κι ύστερα θυμήσου.
Θυμήσου κείνο το πρωί
που μες στου κόσμου τη βουή
άνοιξες δρόμο στη ζωή
και χάθηκες."
Ο ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ – Στο ποίημα "Τριφτάδι" (από τη συλλογή "Οι Ώρες της Ησυχίας"), αναφέρεται στην τρυφερότητα της μητέρας:
"Και μ’ ένα τριφτάδι, με μια γλυκιά χάρι,
σαν ευλογία μου ’δινε το βυζί."
Στην «Ωδή του Χαδιού»(Από τη συλλογή «Τραγούδια της Πατρίδος μου», 1886) γράφει για το χάδι :
«Κι αν σου δώσω ένα χάδι, / θαρρείς πως σ’ αγγίζει / άγγελος...»
Ο ΣΕΦΕΡΗΣ ("Μυθιστόρημα", "Τρία Κρυφά Ποιήματα")χρησιμοποιεί εικόνες τρυφερότητας και χάδια ως σύμβολα αγάπης ή απώλειας:
"Κάποιος με χάδια γεμάτος άνεμος
θα σκύψει να σου πει: είναι καιρός."
Στη «Στροφή», διαβάζουμε επίσης
«Τα χέρια σου απ’ τα χάδια / έγιναν λευκό πέλαγο...»
ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ- Στο ποίημα του "Άσε τον καιρό "*(Όλα τα τραγούδια, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 1999)κάνει μιά μεταφορική χρήση του «χαδιού» για να περιγράψει τον χρόνο που επουλώνει.
"Άσε τον καιρό
να γίνει χάδι δροσερό
πάνω στην πληγή σου.
Άσε να φανεί
στην άδεια θάλασσα πανί
κι ύστερα θυμήσου.
Θυμήσου κείνο το πρωί
που μες στου κόσμου τη βουή
άνοιξες δρόμο στη ζωή
και χάθηκες."
* Το ποίημα μελοποιήθηκε απο τον Μ.Χατζηδάκη καί σε μια εκτέλεση το τραγουδαει ο ίδιος
Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΟΛΙΑΣ στο ποίημα του "Αγγιγμα καί Χάδι" διαχωρίζει το άγγιγμα από το χάδι, μα αναγνωρίζει πως και τα δύο είναι συγκλονιστικά:
Κάποτε το άγγιγμα
είναι πιο συναρπαστικό
από ένα χάδι
Το χάδι
Η απαλή προσέγγιση
τρυφερότητας
που προέρχεται συνήθως
από πρόσωπο οικείο
Το άγγιγμα
Αυτή η ανεπαίσθητη
επίσκεψη της αφής
Ο συγκλονισμός
των ακροδαχτύλων
Διαχέεται
σε ολόκληρο το σώμα
και φιλοξενείται
από όλες τις αισθήσεις
Ιδιαίτερα
το ένοχο άγγιγμα
που διεγείρει
Και το διερευνητικό
που απεγνωσμένα ζητάει
έστω και την ελάχιστη ανταπόκριση
Κι αν το χάδι είναι η υπέρτατη
αίσθηση τρυφερότητας
Το άγγιγμα είναι η λαγνεία
της επιθυμίας
Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ - Στο Μονόγραμμα γράφει :
«…μέσα στο χάδι σου μεγαλώνει η σιωπή,
κι εγώ μετρώ με τα χείλη την απόσταση του κόσμου…»
Το χάδι εδώ δεν είναι μόνο φυσική πράξη, αλλά και μέσο μέτρησης του συναισθήματος, ένας τρόπος να βιωθεί ο κόσμος.
Στο "Άξιον Εστί", η φύση χαϊδεύει με ποιητικό τρόπο:
"Και τα χάδια του φωτός πάνω στα γυαλισμένα πέλαγα."
Καθώς επίσης : «Κάτω απ’ τα χάδια των αιθέρων / η γη ξυπνάει νέα...»
Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ στη Σονάτα του Σεληνόφωτος περιγράφει το χάδι ως παρηγοριά, αντίσταση στη μοναξιά και αναζήτηση ανθρώπινης επαφής μέσα στον υπαρξιακό πόνο.Ένα ύστατο χάδι, παρηγορητικό, σχεδόν μητρικό, στο κατώφλι της σιωπής καί γράφει :
«Μη με ρωτάς, μονάχα έλα σιγά-σιγά,
βάλε το χέρι σου εδώ, στο μέτωπό μου – ναι, έτσι,
ένα χάδι αρκεί…»
Στο ίδιο ποίημα η αφή ,το άγγιγμα γίνεται βάρος, παρουσία, απόδειξη του έρωτα.
«Το χέρι σου βαρύ στο στήθος μου,
σαν να κρατάς όλη τη νύχτα.»
Η ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ –Στο "Το λίγο του κόσμου"γράφει στίχους που υπονοούν υπαρξιακή ειρωνεία, δείχνοντας πως το χάδι υπάρχει ως ιδέα, ακόμα κι όταν λείπει το σώμα που το προσφέρει, δείχνει ,επίσης,πώς κάτι τόσο απαλό μπορεί να γίνει καταλυτικό.
«Τα χάδια δεν τελειώνουν,
τελειώνουν μόνο τα χέρια.»
Στο ίδιο ποίημα το χάδι γίνεται σχεδόν υπαρξιακή εμπειρία:
«Το χάδι σου
δεν έχει βάρος,
μα άφησε τόσες πτώσεις μέσα μου…»
Ο ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ ,στο "Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα"διακρίνει το χάδι ως προσδοκία, γίνεται συμβολισμός ,όχι πάντα εκπληρωμένης, ανάγκης :
«Όλη μου η ζωή, ένα άπλωμα χεριού –
κι ούτε ένα χάδι να το συναντήσει.»
Σ' ένα άλλο ποίημα του, «Απολογισμός»,η αφή γίνεται υπαρξιακή, σχεδόν μεταφυσική , ένα άγγιγμα που αναζητείται ακόμα και μετά τον θάνατο.
«Κι οι νεκροί πλάγιασαν και σταύρωσαν τα χέρια, σαν αυτό που ψάχναν να το αγγίζουν, επιτέλους, μέσα τους.»
Ο ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ στο ποίημα του – «Ερωτικό» το άγγιγμα είναι φαντασιακό, αλλά τόσο έντονο που γίνεται σωματικό.
«Σ’ αγγίζω και δεν υπάρχεις,
σ’ ονειρεύομαι και με καίς.»
Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ στο ποίημα της «Το σώμα» το άγγιγμα γίνεται αποτύπωμα, αρχείο του έρωτα.
«Το σώμα μου είναι η μνήμη σου.
Όπου κι αν με αγγίξεις, θα σε θυμηθώ.»
Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΚΑΝΑΣ( Ποιήματα 1978-2012 (ΙΙ)) στο ποίημά του "Από χάδι σε χάδι" χρησιμοποιεί το χάδι ως μεταφορά για την τρυφερή, αλλά και εύθραυστη ανθρώπινη επαφή, που μπορεί να ξεθωριάσει και να ξεχαστεί, όπως το βότσαλο που δεν το θυμάται καμιά παλάμη.
«Από χάδι σε χάδι
έγινε βότσαλο.
Καμιά παλάμη δεν τη θυμάται.»
Κάποιοι νέοι ποιητές άγνωστοι στο ευρύ κοινό προσθέτουν τις δικές του πινελιές στο καμβά των χρωμάτων του "χαδιού":
Η ΣΤΕΛΛΑ ΚΑΡΤΑΚΗ -Στο έργο της με τίτλο "Χάδι", το θέμα του Χαδιού εξερευνάται ποιητικά ως βασική έννοια :
"Χάδι στην ψυχή, με χνουδάτες, ανάλαφρα πλεγμένες λέξεις, με απαλά χρώματα, με αχνές, μικρές μουσικές."
Η ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΠΟΥ – «Χωρίς λόγια»(«40 Δαγκωμένες Αλήθειες»,Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας,2019) βλέπει την αφή ως πράξη συνάντησης, ως γλώσσα χωρίς λέξεις.
«Μέσα στα χέρια που χαϊδεύονται,
στις ψυχές που συναντιούνται συχνά.»
Ας δούμε όμως καί μερικούς ξένους ποιητές:
Ο PAUL ELUARD ,
στο ποίημα του "La courbe de tes yeux"μετατρέπει το χάδι σε μεταφορά για το βλέμμα, δηλώνοντας αισθησιακή του δύναμη και καθοδήγηση.
«Το χάδι των βλεφάρων σου είναι ο δρόμος μου…»
Στο ποίημα "La caresse" (Το χάδι) γράφει :
"Je te touche, tu es vivante sous ma main."
("Σ' αγγίζω,
«Το χάδι των βλεφάρων σου είναι ο δρόμος μου…»
Στο ποίημα "La caresse" (Το χάδι) γράφει :
"Je te touche, tu es vivante sous ma main."
("Σ' αγγίζω,
είσαι ζωντανή κάτω απ' το χέρι μου.")
Ο ΡΙΛΚΕ στα "Γράμματα σ' εναν νέο ποιητή" το χάδι παρουσιάζεται ως αυτοσκοπός, μια ποιητική πράξη αγνότητας. Το πιο αγνό χάδι: ανιδιοτελές, ποιητικό, καθαρό που απλώς είναι.
«...το απαλό άγγιγμα, αυτό το χάδι που δεν θέλει τίποτα παρά να υπάρχει…»
Στο ίδιο πλαίσιο, η έννοια του αγγίγματος ή της αφής είναι εξίσου ισχυρή ,όταν γράφει :
«...το άγγιγμα είναι η πιο κοντινή μορφή της σιωπής.»
Ο ΝΕΡΟΥΝΤΑ στο Σονέτο XVII, από τα "100 σονέτα αγάπης"(Cien sonetos de amor" ), αν και δεν λέει τη λέξη «χάδι», το συναίσθημα υπάρχει σε κάθε λέξη, στο τρυφερό άγγιγμα της αγάπης, στην αίσθηση επαφής που διαπερνά την ύπαρξη.
"Τα χέρια σου είναι το χάδι μου, οι καθημερινοί μου χορδοί."
("Tus manos son mi caricia, mis acordes cotidianos.")
Η ΑΝ ΣΕΞΤΟΝ (Anne Sexton ),(Ποιήματα,Εκδ.Printa,2010) η σπουδαία καί πολύπαθη Αμερικανίδα ποιήτρια όταν έγραφε τα Ερωτικά ποιήματα (1969) εμπνεόμενη από το θάρρος και τη λάμψη της γυναίκας εκείνης που είχε γνωρίσει το θερμό χάδι της κοινωνικής αποδοχής:
Ο ΡΙΛΚΕ στα "Γράμματα σ' εναν νέο ποιητή" το χάδι παρουσιάζεται ως αυτοσκοπός, μια ποιητική πράξη αγνότητας. Το πιο αγνό χάδι: ανιδιοτελές, ποιητικό, καθαρό που απλώς είναι.
«...το απαλό άγγιγμα, αυτό το χάδι που δεν θέλει τίποτα παρά να υπάρχει…»
Στο ίδιο πλαίσιο, η έννοια του αγγίγματος ή της αφής είναι εξίσου ισχυρή ,όταν γράφει :
«...το άγγιγμα είναι η πιο κοντινή μορφή της σιωπής.»
Ο ΝΕΡΟΥΝΤΑ στο Σονέτο XVII, από τα "100 σονέτα αγάπης"(Cien sonetos de amor" ), αν και δεν λέει τη λέξη «χάδι», το συναίσθημα υπάρχει σε κάθε λέξη, στο τρυφερό άγγιγμα της αγάπης, στην αίσθηση επαφής που διαπερνά την ύπαρξη.
"Τα χέρια σου είναι το χάδι μου, οι καθημερινοί μου χορδοί."
("Tus manos son mi caricia, mis acordes cotidianos.")
Η ΑΝ ΣΕΞΤΟΝ (Anne Sexton ),(Ποιήματα,Εκδ.Printa,2010) η σπουδαία καί πολύπαθη Αμερικανίδα ποιήτρια όταν έγραφε τα Ερωτικά ποιήματα (1969) εμπνεόμενη από το θάρρος και τη λάμψη της γυναίκας εκείνης που είχε γνωρίσει το θερμό χάδι της κοινωνικής αποδοχής:
το βραβείο Πούλιτζερ καί παράλληλα ταλανιζόμενη από τις φαντασιώσεις και την ερωτική επιθυμία της γυναίκας που παρέμενε ανέγγιχτη από τον ίδιο της τον άντρα ,πλάθει μια πολυδύναμη γυναικεία περσόνα καί γράφει :«
«Η αφή είναι η πρώτη γλώσσα της αγάπης»
καί συνεχίζει
«Μια στιγμή κράτησε το άγγιγμα.
Κι όμως, εκεί μέσα
αναγνώρισα τα πράγματα όλα.»
«Η αφή είναι η πρώτη γλώσσα της αγάπης»
καί συνεχίζει
«Μια στιγμή κράτησε το άγγιγμα.
Κι όμως, εκεί μέσα
αναγνώρισα τα πράγματα όλα.»
